Kahramanmaraş merkezli iki depremde yıkılan binlerce binanın ayrımsız kısmında arama kurtarma çalışmaları yerini kriz kaldırmaya bırakırken, 20 bine yakın yapının yıkıldığı açıklandı ve ortaya sâdır devasa moloz yığınları ve çöpün nerelere dökülmesi gerektiği tartışması da başladı.
Toplum sağlığı, çandır hayatın ve saf çevrenin korunmasına odaklı tartışmayı gündeme taşıyan ilk duyum ve tembihler Hatay’dan ve Kahramanmaraş’tan geldi.
Hafta başında Hatay’ın Samandağ ilçesinde, taşıt altına alınan 302 kuş türünü barındıran Doğa Esirgeme Milli Parklar Umumi Müdürlüğü’nün koruması altındaki Milleyha Sulak Alanı’na sarsıntı bölgesinden moloz ve çöplerin dökülmeye başladığı haberi, melez hayatı uzmanı, kuş gözlemcisi, delil ve fotoğrafçı Tehlikesiz Yoğurtçuoğlu vasıtasıyla gündeme getirildi.
‘Bizi şişman bir od bekliyor’
Haber tabii yaşam uzmanları ve gönüllülerin tepkisine ve molozların sulak, natürel dirim alanlarına dökülmemesi üstüne uyarılarına yol açtı.
Haberci (Caracal caracal) ve çandır hayatı araştırmacısı, Muğla Sıtkı Koçman Üni. Öğretim Görevlisi Dr. Yasin İlemin, Twitter’de moloz ve farklı atıklar konusunda uyarılarda bulundu:
İlemin ” Hareket sonucu yıkılan binalardan ortaya saçılan enkazlarda adam sağlığı ve ekosistem için dokuncalı kavi haddinden fazla bap bulunuyor. İzolasyon maddelerindeki kimyasallar, dokuncalı plastik türevleri ve kaya lifi bunların başında geliyor” diyordu.
Kendisine moloz ve çöpün atılması sırasında saf yaşam açısından nelere özen edilmesi gerektiğini sorduk.
İlemin, moloz döküm sahaları belirlenirken “Sızdırmasız zeminlerin yeğleme edilmesi, yer altı ve üstü sularla temastan kesin kaçınılması gerekiyor. Döküm sahaları mutlak ve kesin masun alanlardan, sulak alanlardan ve çandır hayatı alanlarından uzakta olmalı, kayran seçiminde bu noktalara ilgi edilmeli” diyor.
Yasin İlemin bu noktada depremden uymazlık gören illerdeki belediyelere çok iri fariza düştüğünü söyleyerek “Belediyelerin, Yer Kentçilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın, Ekincilik ve Orman Bakanlığı’nın, akademisyenlerin, uzmanların ve doğaseverlerin gelişigüzel çalışması çokça oylumlu” diyor.
Doğaseverler gözlemliyor: Vatandaş haberalma ağları
Doğaseverler böyle bir süreçte şüphesiz tıpkısı işlev görebilir, görüyor?
İlemin, doğanın korunmasını gözetme konusunda şişman aynı iletişim ağına topluluk olduklarını anlatıyor:
“Alelhusus Hatay’birlikte doğaseverler, STK’lar ve bölgenin biyolojik çeşitlilik ve kuş çeşitliliğine dikkat vira etmek ve öncelemek amacıyla faaliyet veren Emin Yoğurtçuoğlu üzerinden adeta bire bir natür ihbar hattı var diyebiliriz.
“Gene bölgede etken Hatay Tabiatını koruma Derneği ve Abdullah Öğünç bölgede yıllardır huy esirgeme projeleri yürütüyorlar.
“Mavera yandan ülkemizin batısında özellikle Veli ve Garp Akdeniz’dahi bizlerin oluşturduğu benzeri vatandaşbilim/yurttaş haber kabul etme ağımız var. Derneğimiz NATURA üzerinden bu haberleri, ihbarları alıyoruz işliyoruz ve gerekli kontakları sağlayarak sorunları çözmeye çalışıyoruz.
“Ülkemizde tabiat siper faaliyetlerinin düzgün ve kuvvetli kâmilen olması için resmi kurumlarla gitmek gerekliliğine inanıyoruz. Bu noktada STK ve resmi kurumlar arasındaki bağın çokça heybetli olduğuna inanıyoruz.”
Evet Milleyha Kuş Cenneti dışında deprem bölgesinde yaban hayatı etkileyecek aynı hayatiyet haberi aldılar mı?
“imdi erken aşamalardayız. O yüzden şimdilik bu yönde aynı bilgi/ihbar almadık ancak özellikle Mart ayının başından itibaren buna analog ihbar ve duyumların gelmesini bekliyoruz” diyerek yanıtlıyor:
“Öte yandan vatandaşın hassasiyeti dal seviyede olduğu üzere, ait bakanlıklar bu konuda müstacelen hisse senedi aldılar ve Mileyha’nın ve sulak alanın temizlenmesine derakap başlandı. Bizler da hem üniversitemiz hem bile derneğimiz üzerinden ilişkin bakanlık, gelgel ve belediyelerle diyalog halindeyiz.”
Bakanlıktan müdahale: döküm durduruldu, günahsızlık başladı
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’hangi moloz dökülmesi kararı konusundaki uyarılara yetkililerden tezelden yanıt geldi.
Yer, Şehircilik ve İklim Değişikliği Nazır Yardımcısı Mehmet Sakıncasız Birpınar duruma müdahale edildiğini, belediyelerin uyarıldığını Twitter üzerinden duyurdu ve doğaseverlere teşekkürname etti.
Toplumsal medyada ayrımsız soru üstüne “(Bölgedeki) Atılmış para aktarımı ve ayrıştırma istasyonu depremde kısık hasarlı kullanılamıyor” diyen Birpınar “Depremden çıkan kazı atıkları üzere büyük sızdırmaz alanlar üzerinde çalışıyoruz. Sulak alana kesinlikle dökülmeyecek. İçiniz abat olsun. İlk günden bugüne büyüklüğünde Hatay’dayız. Duyduğunuz bildiğiniz aksilikleri bize iletmeye devam edin” diye sürdürdü.
Mevzuat hangi diyor, izinli kim?
İnşaat molozları ve çöplerin ne nev alanlara dökülebileceği, bittabi dümbelek dönüştürülebileceği ve bu işlerden kimlerin mesul olduğu “Kazı Toprağı, yapım ve enkaz atıklarının kontrolü yönetmeliği” antetli aynı yönetmelikte düzenleniyor.
2004 günlü yönetmeliğe göre yapım ve enkaz atıklarının, belediyelerin veya bölgenin genişlik mümessil mülki amirinin gösterdiği ve izin verdiği idraksiz avantaj ve ambarlama tesisleri dışında denizlere, göllere, akarsulara veya değme yere dökülmesi yasak.
Ayrıca her durumda bu cins atıkların genişlik aza indirilmesi, içindeki dokuncalı maddelerin bertaraf edilmesi, kavrayışsız dönüşümü yapılarak yetkililerin göstereceği yerlere atılması gerekiyor.
Hareket bölgesinden BBC Türkçe‘nin sorularını mukayyet olarak yanıtlayan Nazır Yardımcısı Birpınar, enkazlar üstüne AFAD yoluyla yayımlanan Türkiye Kıyamet Müdahale Planı’nda, göçük kaldırma üstüne yetkilendirilen “Kıyamet Enkaz Tahammül Emek Grubu” adlı yapılanmanın sorumlu olduğunu söyledi ve görevlerini şöyle sıraladı:
Evet çöküntü kaldırmadan sorumlu yapılanmada kimler yer alıyor? Vekil Yardımcısı Mehmet Sakıncasız Birpınar bu sorumuzu şöyle yanıtladı:
“Kazı Toprağı, İnşaat ve Enkaz Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’hangi göre depremler sonucunda oluşan enkaz atıklarının yönetiminden, mahallin sunma balaban mülki amirinin başkanlığında oluşturulacak Akse Merkezi mesul olup, mahallin en şişman mülki amirinin başkanlığında döküntü atıklarının depolanacağı düzlük belirlenmektedir.
Icra Vekili Yardımcısı Birpınar bu kararlar alınırken nelere ilgi edileceğinin bile anlaşılan olduğunu anlatıyor:
“Bu alanlar belirlenirken, sahanın topoğrafyası ve jeolojisi dikkate alınmakta, ekincilik amaçlı mergup arazilerde, içme, sulama ve kullanma suları rezervuarlarında, lüks riskinin faziletkâr olduğu yerlerde, baran sularının akışını engelleyecek vadilerde veya dere yataklarında, göçü, çığ ve aşınım bölgelerinde olmamasına dikkat edilmektedir.
“Taşocağı vb. zeminin bozulduğu yerlerde üstelik müsaade uyarlanmak yoluyla bu atıklar depolanabilir.”
Talimatname Yer, Kentçilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na dahi bu konularda bilgi verilmesini öngörülüyor.
Bakan Yardımcısı Birpınar, Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen atıklar konusuna müdahale ettiklerini açıkladıktan sonraları sosyal medya üzerinden, kavisli ve yönetmeliğe aykırı uygulamalar konusunda herkesten uyartı beklediğini üstelik bildirdi.
Asbest uyarısı
Molozlar üzerine bire bir uyartı ve çağrı birlikte tekrar bölgede incelemelerini sürdüren Yer Bilimi Mühendisleri Odası’ndan (JMO) geldi.
JMO’nun açıklamasında sarsıntı bölgesindeki şehir yöneticilerine ve hususi yerine üstelik Kahramanmaraş Valiliği ve Büyükşehir Belediyesi’hangi sesleniliyor:
“Müstacel adına enkaz ve molozların Peçe Barajının beslenme havzasına dökülmesini engellemeli, enkaz moloz döküm için bakir alanlar belirleyerek molozların buralara dökülmesini sağlamalıdırlar.”
Jeoloji Mühendisleri Odası hareket danışma kurulu üyeleriyle birlikte bölgede incelemelerini sürdüren Oda Başkanı Hüseyin Düzlük’a ulaştık.
Kahramanmaraş ile ilişkin gözlemlerini şöyle anlattı:
“İki çevrim önce Maraş bölgesinde zelzele hasarını durumunda incelemek üzere yaptığımız gözlem esnasında molozların bir anda kente giriş yönünde, sıhhatli tarafta tıpkısı kayran var, -benzeri zamanda Sır Barajı’nın tagaddi alanı içerisinde kalıyor- oraya döküldüğünü gördük ve toplumla bu görüntüyü çekerek dahi paylaştık. Yetkilileri da göreve nida ettik.
“Göçük kaldırma süreçlerinin yönetimi gerektiği kadar yapılmadığını gördük. Temel aşamasındayken baştan tevhit edilmesini istedik. aksi takdirde sosyete önümüzdeki dönemde taş pamuğu kaynaklı keyif sorunlarıyla yüz yüze kalabilir” diyor.
Düzlük’ın en nazik kaygısı molozlardaki asbestli atıkların yaratacağı sorunlar:
“Binaların tıpkısı çoğu çok bozuk ve benzeri kısmı yapılırken kaya lifi kaynaklı benzeri bölük bina malzemeleri kullanıldığı görülüyor. Biz bu moloz atıklarının kesinkes geçirimsiz alanlar ve kategorik toplum sağlığını etkilemeyecek bölgelere dökülmesi gerektiğine ilgili topluma kemiksiz uyarma yaptık.”
Hüseyin Kayran, “Maraş’ta Büyükşehir Belediyesi İmar ve Imar Komisyonu Başkanı Hanifi Toptaş beni aradı, mazi bu uyarımızı ona birlikte söyledim. Amma aynı hazırlık alıp almadığı konusunda vukuf sahibi değilim” diyerek ekliyor.
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen molozlar konusuna karışan olan Yer, Kentçilik ve İklim Değişikliği Nazır Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar’a Kahramanmaraş Sır Barajı havzasıyla ilgilendiren uyarıyı duyup duymadığını sorduk.
Nazır Yardımcısı “Kahramanmaraş ilimizde enkaz kaldırma çalışmaları henüz başlamamıştır. bahis konusu icraat başladığında yıkıntı atıklarının depolanması üzere toprak genelinde alanlar muayyen olup bu alanların Sır Barajı’nı besleyen derelere rastgele pislik etkisi bulunmayacaktır” diye niteleyerek yanıtladı.
