TAMER ARDA ERŞİN

Kırşehir Cezaevi’nde 18 tutuklunun 5,5 ayda 118 metrelik tünel kazarak kaçması Türkiye’dahi cezaevinden dışarıya kazılan sunu mufassal tünel olarak tarihe geçti. Bu tünelde hatırat fotoğrafı dahi çektirildi. Fotoğrafta yer kayran tutuklulardan Selman Altınöz, tüneli elbette kazdıklarını anlatarak, tünelin sonuna geldiklerinde yaşadıkları hatıra “Sonuç ana geldiğimizde arkadaşımız tıpkı şişik soktu, hava gelmeye başladı. Bitmiş dedik, bu iş bitti” diyerek açıkladı. Ayrımlı siyasal görüşlere erbap insanlar çalmak amacıyla uğraştı, ancak kaçma edenler bir hafta ortamında Mersin ve İstanbul’birlikte yakalandı.

Bugün 12 Ilkgüz 1980 yılında yaşanan askeri darbenin 42’nci sene dönümü. Kenan Evren’in başını çektiği darbe sonucu resmi rakamlara göre 650 bin emanet gözaltına alındı, 230 bin emanet askeri mahkemelerce yargılandı, 171 emanet cezaevlerinde işkence sonucu gelmek amacıyla tahminî 300 dirilik hayatını kaybetti, 48 birey idam cezası edildi.

Acı kayıpların yanında 12 Ilkgüz döneminde trajikomik davranışlar bile yaşandı. Bunlardan biri da Kırşehir Cezaevi’nde geçti. Sol görüşlü 18 kişi 5,5 ayda kazdıkları 118 metrelik tünelden 17 Eylül 1988’de kaçma etti. Kurtulma ancak aynı sonraki bölüm öğrenildi. Mahkumlar kurtulma ederken hatıra fotoğrafı üstelik çektirmeyi boşlama etmedi. O fotoğraf yıllar bilahare firarın anısı adına kaldı.

Aylarca emek verdikleri tünelden kaçanların bir kısmı devrisi dönme, kalanlar aynı hafta içinde yakalandı ve baştan cezaevine girdi. Bir kısmı dahi sınırlı dışına kaçtı.

Ünlü fotoğraftakilerden biri cezaevinden firarlarıyla “Kör Sıçan” lakabını düz Ademiyet Kütük, Selman Altınöz ve Veyis Sami Türkmen’di. Türkmen, firardan ayrımsız zaman sonra yakalandı. Malatya Cezaevi’hangi gönderildi. Burada birlikte tünel kazmaya başladı ancak tünelin bitmesine 1-2 metre kaldığında Yargıtay’dan tahliye kararı geldi. Altınöz ise İstanbul’üstelik yakalandı ve yeniden Kırşehir Cezaevi’ne getirildi. Burada Yargıtay kararını bekledi ve sonunda boşaltma oldu. Hatay’de etkili Altınöz, 118 metrelik tünelin öyküsünü “Özgürlük Tutkusu” isimli kitabında anlattı. Altınöz, o çağ yaşadıklarını ve pekâlâ kurtulma ettiklerini ANKA zHaber Ajansı’na anlattı.

Altınöz, 12 Ilkgüz darbesinden geçmiş yakalandığını; hayatiyet ödeme, askıya ahiz, hayalardan şet kabil bir nice işkenceye maruz kaldığını anlatarak, “Benim sorgulamamı Hanefi Cebbar yapmıştı. Belki ahir süreçte bir nice kayırıcı tanımıştır, Hanefi Avcı’yı. Hanefi Orion işkenceyi yönetti. Komiserdi, başkomiserdi. Yekpare işkenceleri o yönetmişti” dedi.

Altınöz, Kırşehir Cezaevi’hangi gittiklerinde tüneli kurcalamak üzere çekim yaptıklarını ve farklı örgütlerdeki sol görüşlü arkadaşlarıyla bu arada tünel kazmaya başladıklarını belirterek, kaçış öyküsünü şöyle anlattı:

“Tünelde yerin altında yönünü tespit etmek zordu. İkincisi havalandırma ve cıvıltı sorunu vardı. Cümle bunları belirlememiz gerekiyordu. Önceki abdesthane taşını çıkardık. Gelişigüzel dönüş belli başlı aynı saatte çıkartıp, gene takıyorduk. Bununla ilgili muktezi malzemeleri bulduk. Alçı, malçı. Buna benzer şeyleri hazırlık ettik.

Toprağı dökecek bir düzlük olmadığı zamanlarda toprağı suda eritiyorduk. Aşağı leğenlerle yukarıdaki arkadaşlara veriyorduk, o rüfeka birlikte suyu sonuna kadar açarak üfelemeye çalışıyorlardı toprağı. Bu şekilde suya karışıp, balçık halinde arazi gidiyordu. Tezyifkâr ahcar kalıyordu, ihvan bize mankafa veriyor, onları fasletmek amacıyla tünelde meydan yapıyorduk.

“DERİ CEKETTEN KÖRÜK YAPTIK”

Vadi altında en alçak sıkıntılardan biri gelgel sorunu.8-9 metre gittiğimiz ant çalışamaz duruma geldik. Arz çok beş zaman çalışabiliyorduk. Zira hemen itici arak dökmeye başlıyorduk, başımız ağrıyordu. Bu şekilde bitmeme edemeyeceğimizi, hava sorununu çözemezsek kaçışımızın olanaklı olmadığını ayırt ettik. Tıpkısı körük yaptık. Cilt ceket giyen bire bir arkadaşın ceketinden tek körük yaptık. Gelgel sorununu üstelik bu şekilde çözmeye çalıştık.

“TRAFO GETİRTTİK”

Hayatiyet sorunu büyük bire bir ülkü. Cümbüş sorununu anca bir halde çözmeniz gerekiyordu kim. Daha geçmiş ayrımlı cezaevlerinde deneyimler var. Elektriğe kapılıp ölen arkadaşlarımız oldu. Bunu ortadan örtmek amacıyla amiyane bir transformatör almamız gerekiyordu. Bu dönüştürücü üzere gerekçemiz olması gerekiyordu. Biz ahali işine başladık. Şişman bire bir hürriyet gemisi adını verdiğimiz gemiyi yoldaş yaptı. Bu geminin eli nimetli verimli ışıkları oldu. Trafoyu oraya getirdik. 220 volttan bizi etkilemeyecek bire bir noktaya getirdik. Elektrik sorununu da çözmüş olduk bu haliyle. Bunlar çokça kebir incelik, bunları çözmeden ilerleyebilmek it canlı olabilir değildi. Faaliyetler olduğu zaman trafoyu gemiye takıp ışıklarını yakıyorduk, görsünler diyerek.

“LOGARA DİKKAT EDİYORDUK”

Kazarken ilk başlarda iki metreden başladık. Gâh yerlerde 30 santimetre antrparantez çıktığımız, 3,5 metre aşağılara indiğimiz bile oldu. Kavuşum altında ne yapacağınızı belirleyecek benzeri öz bulunmayan. Ne aşamada, birçok metrede olduğumuzu tayin edemiyoruz. Şöyle aksata kuruyorduk. Fare, karınca yuvasına denk düşüyorsak o ahit düzlük yüzüne yakınlardayız. Bunlardan hiçbirisi yoksa, o zaman diyoruz ‘Demek ki aşağılardayız’. Bu şekilde tespit etmeye çalışıyorduk. Karşımıza kayaç çıkmadı ama logarlar çıktı. Tığ de bunu hesap ettiğimiz için çokça titiz çalışıyorduk. Logarın patlaması halinde azgın tıpkısı işaret ve yekpare cezaevine yayılacak bire bir yük yaşayabilirdik. Ayrıyeten sular tünelde toplanabilirdi.

Hedeflediğimiz yere doğru gidiyor muyuz diye niteleyerek bakmamız gerekiyordu. Bunun amacıyla kıytırık tıpkısı mapus küşat girişimimiz oldu. Bunu muktedir olmak amacıyla dahi birinci istasyon dediğimiz tıpkı istasyon açtık. Birinci istasyonun özelliği şu, bire bir huni kabilinden, aşağıdan yukarıya doğru daralacak format yaptık ve en böylece siftinlik bir kurşun nev ile mapushane açtık. Nerede olduğumuzu üç aşağı ilkokul yukarı oranlama ettik. Deliği açtığımızda tahammülfersa ayrımsız rüzgar şoku ile karşılaştık. Hem haricen sesleri duyuyorduk, hem da buzlu ayrımsız suya atılır ya kayırıcı, kendine dirimlik. Alelade yeri açtığımız antlaşma gelgel sirkülasyonu zımnında bir duruma geldik.

“ASKERİ KULENİN ALTINDA ÇIKTIK”

Birinci ve ikinci istasyondan sonraları nerede olduğumuz belirleme edebildik. İkinci istasyonu açtığımızda cihannüma vardı, askerlerin kaldığı kule. Kulenin çabucacık müstacelen altında çıkmışız. Bunu değerlendirdik ve kuleden 15-20 metre sola saptık.

“GELGEL BASINCA KENDİNE GELDİ”

Gardiyanlarla arası ferah olan ve dikizcilik eden tıpkı arkadaşımız ilk defa tünele girdiğinde bayıldı. O anda müthiş duygular yaşıyorsunuz, arkadaşınız ölecek mi? Tünelden çekemiyorsunuz dahi. Boyu 40-50 santime, 60 santim. İleriye çekemiyorsun, geriye çekemiyorsun. Bire Bir taraftan arkadaşın ölebileceğini düşünüyorsun, ayrımsız tarafta hürriyet tutkumuz. Bu korkunç ortadan kalkacak, arkadaşlarımız birlikte öldürülebilir. Havalandırma borusunu arkadaşın yanına getirip az buçuk gelgel basınca nakıs saat sonraları kendine geldi.

“ARKADAŞIMIZ BİR ŞİŞ SOKTU, GELGEL GELMEYE BAŞLADI. MÜNTEHA DEDİK, BU İŞ BİTTİ”

Sonlara akıllıcasına yaklaştığımızda tıpkısı kazanın olmaması üzere evvel kullandığımız aracı içeriye akıllıcasına sokuyorduk, sonra kazıyorduk. Külfet yoksa bitmeme ediyorduk. Çabuk vurduğumuz zaman tünel açığa çıkabilirdi ve eskisi kabil kapatamaya bilirdik. Serencam ana geldiğimizde arkadaşımız tıpkı şişik soktu, gelgel gelmeye başladı. Tamam dedik, bu hareket bitti. Dışarıdaki arkadaşlara malumat verildi. Onlar elhak elan önceden hazırlık yapmışlardı. Arkadaşlarla angajmanlı biçimde tüneli gece açtık ve kaçtık.

İdam kayran rüfeka vardı, sıralama yaptık. Durumu arz kritik olan arkadaşlardan başlayarak ihvan tünelden çıkmaya başladılar. Ben birlikte beşinci tam çıktım. Toplamda 18 kişiydik. Farklı davalardan yargılanan 18 emanet. Devrimci Misil ağırlıktaydı.

Birkaç makine gelmişti. Tığ iki araba İstanbul’a doğru gittik. Değişik arkadaşların ayrımsız kısmı Mersin’e, ayrımsız kısmı üstelik Iye taraflarına doğru gitmiş.

İÇERİDEN DIŞARIYA GENIŞLIK TEFERRUATLI TÜNEL

Sanırım, ileriye akıllıca 118 metre kazmıştık. 118 metre kazan tek kimsenin olduğunu düşünmüyoruz. Sunu detaylı tünel bizim tünel. Haricen içeriye akilane kazılan tünellerden kaçanlar var. Mafya babalarının oluşturduğu tüneller var. İçeriden dışarıya akilane oluşturulan, bildirme etraflı tünel bildiğim kadarıyla bizim.

“FARKLI SİYASAL GÖRÜŞLERE SAHİP İNSANLARDIK”

Değişik açık oturum görüşlere erbap insanlardık. Amma tığ buyuru birliği oluşturduk. Bütün arkadaşlarla tünel kaçışını merkeze alarak kaime birliği oluşturduk. Tünelde bildirme verimli pekâlâ çalışılacaksa anca çalıştık, kendimizi öyle birleştirme ettik. Her hempa kişi çapında bu sürece kısık katkıda bulundular.

“TOPRAKLARI ‘YOKSUL KÖYLÜLERE VERDİK’ SÖZÜ”

Parçalanmamış medyada Yordamlı Çayan ile ayrımsız şey var, onlar Maltepe’den kaçtıktan bilahare ‘Toprakları hangi yaptınız’ diyerek soruyorlar. O dahi ‘Biz yoksul köylülere verdik’ demiş. İşin esprisi bu. Tığ toprakları suda erittik, evvel 10 metrede. 10 metreden sonraları koridorun altındaki açıklık yerlere doldurduk. Koridorun altında ruh ve su tesisatları vardı. Bu tesisatı çeviren izocamları çıkarınca rahatlıkla koridorun sonuna büyüklüğünde gidebileceğimiz düz oluşuk oldu. Tığ bu alanda sondan başlayarak, tüneli kazdığımız tarafa akilane koridorun madun kısmını dolduruyorduk. en son orayı da toprakla örttük. Toprak görünmesin diye niteleyerek.

“TÜNEL SIRASINDA TAHLİYEYİ ÖĞRENDİLER”

Veyis Sami Türkmen ve gâh arkadaşlar iki, üç gün sonraları Sazak’da yakalandı. Bu arkadaşlar Malatya’ya gönderiliyorlar. Onların orada de bir tünel etap oldu. Sona yaklaşmışken boşaltma kararları çıkıyor. 1991’deki boşaltma kararları çıkınca tünel o şekilde kalıyor.

Ben de tıpkı hafta bilahare İstanbul’dahi yakalandım. Yakalandıktan sonradan Kırşehir’e götürdüler, ‘Kaçsanız bile tığ eski yerinize getiririz’ üzere sembolik aynı önem taşıyordu, büyüklük açısından. Orada katıksız göze cezası verdiler. Tığ protesto üzere ölüm orucuna başladık, bizi bire bir hafta sonra Ceyhan’a sürdüler. Ceylan’üstelik bizim kaçış girişimimiz oldu amma tüneli açamadık. Kullanılmamış yapılan tıpkı cezaeviydi, altını betonlamışlardı. Filhakika sonra 1991’bile boşaltma olduk.

“YOKLAR, YOKLAR”

Kırşehir’e gittiğimde, bizim tünel açığa çıktığını gördüm. Biz kaçtıktan bilahare yönetimin haberi sabahleyin 7.30’birlikte reşit. Gardiyan koğuşa giriyor, ‘Merhaba koğuş’ diyor. Kimseden patırtılı, ses namevcut. Tığ yataklara eşofmanları doldurmuştuk. Gardiyan ranzalara gidiyor, dokunuyor. Bakıyor kim kimesne bulunmayan. Ondan bilahare bağırıyor. ‘Yoklar, yoklar’ diyerek. Koridorda bile bağırarak hile tarafına gidiyor ve bizim yokluğumuz anlaşılıyor. Cezaevinin değme tarafına bakınca bizim tünel açığa çıkıyor. Kaçış yerimiz açığa çıktı. Ondan sonraları kepçelerle kazdığımız yerler çökertilerek, sonraları üstelik betonlanıyor. Henüz şümullü araştırma sonucunda tuvaletten kaçtığımız ortaya bundan sonra.

“YAŞADIKLARIMDAN PİŞMANLIK DUYMADIM”

12 Eylül’dahi yaşadıklarımdan pişmanlık duymadım. Haddinden Fazla ağır sıklet işkenceler gördük. İnsanlık dışı işkencelerdi. Amma sonuçta egemenlerin yapacağı buydu. Tıpkısı yerde sosyal uymazlık gelişiyorsa, o muhalefeti dayanmak için şayet muhalifler açık oturum iktidarı alamıyorsa o antlaşma cebin devrim iktidarı alır. Açık Oturum muhalifleri namevcut etmeye meşgul. 12 Eylül böyle bire bir çalışmaydı. Devletin muhalifleri ortadan kaldırma ve sunu azından kafanın içindekileri boşaltmaya çevrik tıpkısı girişimdi. Kimi noktalarda başarıya ulaştı amma çoğu noktada başarıya ulaşamadı. Bütün bu işkenceye karşın sonuna büyüklüğünde direndik. Nedamet duymak benzeri yana ben orayı ayrımsız okul olarak görüyorum. Çok birkaç insanın yaşayacağı koşullarda yaşadık. Ego devletin hangi olup olmadığını nazari kendisine okumuştum. Ama pratik yerine tığ cezaevlerindeki uygulamalarda gördük. Ne kadar allahsız olabileceğini, gaddar olabileceğini o zamanki koşullarda gördük.”